Geschiedenis van Terneuzen en omgeving

Terneuzen

In 1325 komt Ter Nose (Terneuzen) voor ’t eerst in de archieven voor. Vanaf Terneuzen liep de zogenaamde Gentse Vaart via Axel richting Gent. Tijdens de monding van deze vaart zijn verschillende huisjes en een kapel/kerk gebouwd.

Ook ‘Ter Nessen’ komt voor in geschreven bronnen uit 1350. Het woord nesse (nisse) betekent landtong. Vermoedelijk is de naam Terneuzen zo ontstaan omdat deze landtong de vorm van een neus had.

De huidige Markt van Terneuzen was vroeger de haven. Rond 1460 wordt er gesproken over de haven van Terneuzen. In dit haventje werden vroeger goederen overgeplaatst naar andere schepen. Deze goederen werden per trekschuit vervoerd richting Gent. Dit gebeurde via de Gentse Vaart.

In de Tachtigjarige oorlog lukt het de Spanjaarden niet om Terneuzen te veroveren. Hierdoor krijgt Terneuzen op 23 april 1584 stadsrechten van Willem van Oranje.

In oktober 1794 trekken opnieuw de Franse troepen Terneuzen binnen. De Fransen namen heel Zeeuws-Vlaanderen in. Vanaf dat moment behoort Zeeuws-Vlaanderen tot Frans grondgebied. De Westerschelde vormt de grens tussen Frankrijk en de Bataafse Republiek.

In 1817 ligt er een plan om een kanaal van Terneuzen naar Sas van Gent te graven. In 1827 wordt het kanaal Gent-Terneuzen in gebruik genomen. Met de komst van dit kanaal groeit Terneuzen tot een van de grootste handelsgemeenten. Vanaf dat moment noemt het volk het kanaal ook wel de 'Sasse-Vaart'. Nog steeds spelen het kanaal en de havens een belangrijke rol in de economische betekenis van Terneuzen. 

Als gevolg van de Belgische opstand, gaat op 17 juli 1833 er een bevel uit voor het verdedigen van Terneuzen. Dit in opdracht van de koning. Op 19 april 1839 sluiten België en Nederland vrede. Hierdoor blijft Zeeuws-Vlaanderen deel uitmaken van Nederland. Tegelijk betekent dit het einde van de vele vestingwerken in Zeeuws-Vlaanderen. Wel blijven de vestingwerken in Terneuzen bestaan. Zo maakt de Arsenaalkazerne aan de Nieuwstraat ook deel uit van deze vestingwerken. En blijft Terneuzen een erkende vesting tot 18 september 1910.

In de Tweede Wereldoorlog wordt Terneuzen bezet door de Duitsers. Vanaf dat moment maakt Terneuzen deel uit van de Duitse kustverdediging; de Atlantikwall. Door de bombardementen in 1944 heeft Terneuzen veel schade opgelopen. De binnenstad, bruggen en sluizen zijn het zwaarste getroffen. Op 20 september is Terneuzen bevrijd door de Poolse bevrijders. Maar in 1953 krijgt Terneuzen het opnieuw zwaar. Op 1 februari 1953 krijgt Terneuzen te maken met de watersnoodramp. Tijdens deze ramp heeft het laag gelegen deel van Terneuzen het meest te maken gehad met wateroverlast.     

In 1968 is de opening van de nieuwe zee- en binnenvaartsluizen. Daarnaast krijgt Terneuzen ook een kanaalverbreding. Dit brengt Terneuzen een sterke economische groei met industrialisatie.

Sinds 1 april 1970 horen de dorpen Zaamslag, Hoek en Biervliet bij de gemeente Terneuzen. Na de herindeling in (2003) vormen de voormalige gemeenten Axel, Sas van Gent en Terneuzen de gemeente Terneuzen. Op dit moment is Terneuzen een erg belangrijke handels- en industriecentrum. Daarnaast mag de gemeente Terneuzen zich de grootste gemeente van Zeeland noemen.

 

Axel

Sinds 2003 maakt de kern Axel deel uit van de gemeente Terneuzen. Over deze kern schrijven mensen al eeuwen. In de kern zijn verschillende bewoningssporen gevonden. Uit deze sporen is gebleken dat de eerste bewoners er tijdens het paleolithicum ( de oude steentijd) woonden. Deze sporen behoren tot de oudste in Nederland. De eerst gevonden schriftelijke vermeldingen zijn afkomstig uit de tiende eeuw.

Axel is ontstaan op een zandrug in Noord-Vlaanderen. Deze zandrug liep van zuidwest naar noordoost. Axel Ambagt maakte in de middeleeuwen deel uit van de Vier Ambachten die ondergeschikt waren van de stad Gent. Wel had Axel eigen rechtsmacht. Mogelijk kreeg Axel in 1183 of 1213 stadsrechten.

Door de Tachtigjarige Oorlog raakte Zeeuws-Vlaanderen gescheiden van de rest van Vlaanderen. Vanaf dat stond Zeeuws-Vlaanderen onder het gezag van de Zeven Provinciën. De nieuwe indeling van de Zuidelijke Nederlanden naar de Noordelijke Nederlanden, had een enorme invloed op het landschap en bewoning van het gebied. Het gebied is een aantal keer onder water gezet. Dit gebeurde opzettelijk. Daarnaast was er in het gebied sprake van ontvolking en herbevolking door mensen uit de andere regio’s.

De Vlaanderens bleven gescheiden tot het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden in 1815. Het graven van het Kanaal van Gent naar Terneuzen zorgde voor nieuwe kansen in de regio. Tot de jaren 60 had het gebied vooral een agrarisch karakter. Maar gelijk kwam in hetzelfde jaar de industrialisatie op gang.

In de stad en land van Axel waren de meeste mensen lid van de Protestantse kerk. Wel kende Oost-Zeeuws-Vlaanderen, een opkomst van rooms-katholieken. In de 21^ste eeuw is er sprake van een grote mate ontkerkelijking op landelijk niveau. Op dit moment telt Axel ongeveer 9.000 inwoners.

Kijk voor informatie over de geschiedenis van Midden-Zeeuws-Vlaanderen op www.hetwarenhuis.nl of breng een bezoek aan Het Warenhuis-Museum Land van Axel.

Sas van Gent

Een kanaal moest in de 16^e eeuw zorgen voor een betere verbinding tussen stad en zee. Het is dan ook niet zo gek dat de Gentenaren graag een kanaal wilden graven. Karel V gaf hier toestemming voor. Door de komst van dit kanaal is Sas van Gent ontstaan. Dit kanaal eindigde ter hoogte van de landdijk. Deze landdijk was vroeger een zeedijk. Op deze dijk werden goederen overscheept.

Een aantal jaren later gaf Karel V toestemming om de dijk te doorsteken. Hiervoor in de plaats kwam een sluis. De bouwwerkzaamheden van deze sluis duurden 15 jaar. Op 4 april 1562 kon er gebruik gemaakt worden van de sluis. Hierdoor ontstond de Gentse Sas.
De Gentenaren hadden er alles voor over om hun pas veroverde gebied te behouden. Daarom legden zij verschillende versterkingen rond Sas aan. In 1583 raakte het gebied in handen van de Spanjaarden en verloor Noord-Nederland hiermee het gebied. De Spanjaarden wilden het gebied versterken en kozen voor uitbreiding. Dit gebeurde tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Verschillende keren probeerden men Sas van Gent terug te veroveren.

Prins Frederik Hendrik, belegerde Sas van Gent in juni 1644. In de ochtend van 5 september, viel Sas van Gent om 09.00 uur in handen van de Staatse. Na deze her-verovering werd er veel ondernomen om de plaats zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Zo ontwierp Menno van Coehoorn het stelsel van de stad. Dit zorgde ervoor dat de plaats als één van de mooiste vesting plaatsen binnen Nieuw-Nederland werd.

Sas van Gent stond tot 1795 goed bekend. In dit jaar veroverden de Fransen de Zuidelijke Nederlanden. Tijdens deze verovering braken zij stelselmatig de plaats af. Na 1816 werd de stad in een periode van 100 jaar helemaal afgebroken. Dit was in kader van de grote werkloosheid. Op dit moment zijn alleen de resten van de Waterkorenmolen en de onderaardse gangen te zien. Deze gangen liggen in het Generalisatie bolwerk, in de volksmond ‘De Molenberg’ genoemd. Het oude Sas van Gent is nog steeds terug te vinden. De stad ligt slechts 1 meter onder de grond.

Van vestingstad naar industriestad

De komst van het kanaal en het spoor van Gent naar Terneuzen zijn belangrijk geweest voor de industriële ontwikkeling van Sas van Gent. Voornamelijk de aanleg van het kanaal in de jaren 1825 tot 1827 heeft hier een belangrijke rol in gespeeld. Dit gebeurde in opdracht van Koning Willem I. Na verloop van tijd bleken de afmetingen van het kanaal en de sluizen niet goed genoeg te zijn voor het scheepvaartverkeer. Door de toename van dit verkeer werden in 1882-1885 belangrijke veranderingen aangebracht. Hierdoor kwam er meer ruimte voor de industrialisatie.

Eind 1800 werd in Sas van Gent een sluis gebouwd Dit gebeurde in de omgeving van de tweede kanaalarm. Voor deze tijd was dit de grootste sluis van Nederland. Deze sluis is nog steeds te zien. Tegen het einde van de 19^e eeuw wordt de spoorlijn Gent-Terneuzen aangelegd. Door de komst van deze lijn was Sas van Gent klaar om een van de grote industrieplaatsen van Zeeland te worden. Hiermee kwam gelijk het einde als vestingstad. Sas van Gent was vanaf toen alleen een industriestad.

Eind 1800 vestigden zich een aantal fabrieken in Sas van Gent. Deze fabrieken kozen deze plaats vanwege de voldoende grond aan het doorgaande vaarwater. Zo kwamen er een glasfabriek, fosfaatfabriek, twee suikerfabrieken, stijfselfabriek, walsenmolenmeelfabriek en diverse textielfabrieken. Tegenwoordig is deze fase in Sas van Gent alweer voorbij. Eind 20^e eeuw zijn de genoemde fabrieken vertrokken en gesloopt.